De Landerdse Molens

Eropuit met Siem

Siem van Merwijk neemt je mee en vertelt over zijn belevenissen in een reeks unieke verhalen. Reek, Schaijk en Zeeland hebben zoveel moois te bieden.

Drie oer-Hollandse bouwwerken binnen handbereik

Hoewel een molen typisch Nederlands is, zijn er anno nu nog maar weinig molens die werken op de traditionele wijze. Dat er drie van deze werkende molens in Zeeland te vinden zijn is daarom op zijn zacht gezegd bijzonder te noemen. Alle drie de molens zijn te bezichtigen, en ook zeker een bezoekje waard.

Als we honderd jaar terug in de tijd gaan, zijn in ons land meer dan tienduizend molens in bedrijf. Vandaag de dag is het aantal aanzienlijk minder: in Nederland staan slechts 1100 werkende molens, waarvan er dus drie in Zeeland. Hoewel het verdwijnen van de molens onvermijdelijk was gezien de industriële ontwikkelingen, is het doodzonde dat de typisch Nederlandse bouwwerken langzaam maar zeker uit het straatbeeld verdwenen. Naast het verlies van de gebouwen dreigde namelijk ook de ambacht molenaar in zijn geheel te verdwijnen, maar gelukkig stak UNESCO hier een stokje voor. De organisatie is van mening dat het ambacht niet zomaar mag verdwijnen, waardoor het molenaarschap op de werelderfgoedlijst is geplaatst.

“Een goede zaak”, zo noemt molenaar Martin Merkx de plaatsing op de werelderfgoedlijst. Samen met collega-molenaar Jan Udo en Toon van den Berg runt hij sinds twee jaar molen De Dageraad, iets waar het drietal bijzonder veel over te vertellen heeft. Bij binnenkomst laat Merkx dan ook direct van zich horen: “Pas op voor de trap, want die heeft meer ervaring dan jij!” Via een steile houten trap, waarvan de treden zijn uitgesleten door de vele voetstappen, waag ik mijn weg naar boven. Eenmaal boven word ik op de eerste verdieping begroet door de geur van koffie. Alhoewel, verdiepingen bestaan niet in molens. “Dat noemen wij zolders, om precies te zijn is dit de maalzolder.”

Al bij het inschenken van de koffie begint een indrukwekkende lezing over de molen. “Even voor de duidelijkheid: zoals we hier nu zitten, zitten we natuurlijk niet de hele dag.” Terwijl de wieken goed hoorbaar langs de romp van de molen suizen vertelt het drietal wat er komt kijken bij het ambacht molenaar en hoe hun zondag bij de molen eruitziet. “Iedere zondag zijn we hier, dat is ook de dag dat de molen draait. De dag begint dan met het draaiklaar maken, waarna we de rest van de dag druk bezig zijn met allerlei klussen in en rondom de molen.” Bij het klussen is er sprake van een ‘gouden driehoek’ met daarin de twee molenaars Jan en Martin, die ondersteund worden door Toon. “In principe kan Toon ook alles wat wij kunnen, maar gezien zijn leeftijd was het voor hem niet meer mogelijk om de opleiding tot molenaar te volgen. Desondanks zien we hem natuurlijk wel als volwaardig onderdeel van het team, want we doen alles samen.”

Samenwerken is belangrijk, want klusjes in en rondom de molen zijn er altijd. De Dageraad is nu eenmaal geen hypermodern bouwwerk, de voornaamste beweegredenen van een klus in de molen is dan ook de veiligheid. Om het veilig te houden voor de molenaars en bezoekers wordt er regelmatig een extra beugel of leuning gemonteerd. Belangrijk, want bezoekers verwelkomen de molenaars maar al te graag. “Heel erg veel mensen weten niet eens meer wat een molen is of doet, met name de jeugd. Wij vinden het belangrijk dat ook zij het stukje geschiedenis van de molens leren kennen, dus daar vertellen we graag over.” Wie in de molen op bezoek komt wordt haarfijn uitgelegd waar een molen oorspronkelijk bedoeld is, en ook ik moet eraan geloven.

Voor deze uitleg dient er wederom een steile houten trap beklommen te worden, een iets modernere weliswaar. Op de tweede zolder bevindt zich namelijk het maalkoppel van de molen, het essentiële onderdeel in het proces waar de molen oorspronkelijk ooit voor bedoeld was: het malen van graansoorten. Al is de wind natuurlijk ook behoorlijk van belang, want zonder wind zou geen enkel tandwiel in de molen draaien. In de ruimte waar de molensteen zich bevindt volgt een uitleg van molenaar Martin, die tientallen boeken zou kunnen vullen met zijn kennis over molen. “Omdat iedereen andere dingen wil weten over de molen is ons verhaal iedere keer anders. Een bakker zal bij een molen immers andere interesses hebben dan een timmerman, dat maakt het rondleiden ontzettend divers en dus leuk om te doen.” Iedere vraag over de molen wordt door de molenaar binnen enkele seconde haarfijn uitgelegd. Of de vraag nu onverwacht is of niet: Martin weet het. Slechts een keer liet hij een vraag onbeantwoord: “Iemand vroeg me ooit alles uit te leggen, maar daar heb ik niet aan voldaan. Hij zou in dat geval twee weken moeten blijven, dus daarom heb ik het wat beknopter gehouden destijds. Maar als iemand het echt wil weten, dan ben ik bereid alles over de molen te vertellen!”

Ben jij benieuwd hoe een molen werkt, of wil je gewoon eens binnen kijken? De Zeelandse molens zijn doorgaans iedere week open voor bezichtiging. Naast De Dageraad (zondag) zijn ook de Coppensmolen (zaterdag) en de Sint-Victor (op aanvraag) open voor bezichtigingen. Meer weten over de molens? Bekijk hier de Molenaars fietsroutes, stap op de fiets en leer wat het molenaars vak inhoud.

In verband met het coronavirus zijn de molens tot nader order niet open voor bezichtiging.